Γυμνάσιο Νέας Αλικαρνασσού

Η  Γιορτή των τριών Ιεραρχών

1. Η καθιέρωση του κοινού εορτασμού.

Η καθιέρωση του κοινού εορτασμού των Τριών Ιεραρχών, Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ως οικουμενικών διδασκάλων της Εκκλησίας ανάγεται στον 11o΄ αιώνα, πιθανώς επί της Βασιλείας Αλεξίου του Κομνηνού.

Ως γιορτή των ελληνικών γραμμάτων καθιερώθηκε επισήμως από τη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου Αθηνών το ακαδημαϊκό έτος 1843‐4.

Η σχέση των τριών ανδρών με την πόλη των Αθηνών ήταν στενή, αφού υπήρξε σημαντικός σταθμός στη μόρφωσή τους.

2. Η εποχή μας.

Ποια είναι αλήθεια στην εποχή μας η σημασία της μνήμης των τριών Ιεραρχών;

Σήμερα ζούμε καθώς λέγεται σε μία εποχή παγκοσμιοποίησης, δηλαδή σε ένα κόσμο που οι οικονομικές και πολιτισμικές επαφές των λαών χάρη στην τεχνολογική ανάπτυξη έχουν συντελέσει στο να αισθάνονται οι άνθρωποι (κυρίως των ανεπτυγμένων χωρών) πολίτες του κόσμου. Η επιστήμη κατόρθωσε να αυξήσει σημαντικά το μέσο όρο και την ποιότητα ζωής. Πολλοί, όμως, μιλούν για κρίση ή και παντελή ακόμα έλλειψη αξιών.Τα υπαρξιακά και κοινωνικά ερωτήματα που αποτελούν διαχρονικά προβλήματα του ανθρώπου σήμερα εντείνονται.

Αραγε, ποιο πρότυπο ανθρώπου προτείνει η παγκοσμιοποιημένη κοινωνία;

Για να δώσουμε μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να σκεφτούμε, τι προσδοκίες έχει η κοινωνία από τον άνθρωπο, τι είδους παιδεία του προσφέρει.

Η παιδεία με την ευρεία έννοια της ανατροφής, της αγωγής, η οποία σήμερα έχει ξεφύγει από την αποκλειστική επιρροή και τον έλεγχο των παραδοσιακών φορέων της, (της οικογένειας, του σχολείου και της Εκκλησίας ), καθώς και με τη στενή έννοια της εκπαίδευσης σχολικής – επαγγελματικής, συχνά δε δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα ψυχικής και πνευματικής καλλιέργειας. Δεν του παρέχει τα ερεθίσματα να γνωρίσει τον εαυτό του και τον κόσμο, αλλά καλλιεργεί μονομερώς κάποιες εκμεταλλεύσιμες δεξιότητές του.

Ο άνθρωπος γίνεται μία παραγωγική μονάδα στη διαδικασία εξυπηρέτησης υλικών συμφερόντων και αποτιμάται με το χρήμα και το κύρος που του προσφέρουν οι τίτλοι. Ο άνθρωπος ως φύση δεν κατορθώνει να γίνει πρόσωπο.

Για τους Τρείς Μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας, ουσία της παιδείας δεν είναι η κατάκτηση γνώσεων αλλά  είναι η αγωγή και καλλιέργεια της ανθρώπινης ψυχής .Για τούτο το λόγο. ως κύριος σκοπός της Παιδείας προσδιορίζεται  η  αγωγή  των νέων παιδιών.

Κατά συνέπεια τα βασικά στοιχεία της αληθινής παιδείας για  τους  Τρεις  Ιεράρχες είναι: η αγάπη, η ελευθερία   και  ο σεβασμός  του ανθρώπινου προσώπου.

3. Η εποχή των τριών ιεραρχών.

Οι τρεις ιεράρχες έζησαν τον 4ο αιώνα. Η περίοδος αυτή παρουσιάζει πολλά κοινά με τη σημερινή εποχή.

Η ανάπτυξη του εμπορίου, οι μετακινούμενες ομάδες, τα λιμάνια, τα εμπορικά κέντρα είχαν ήδη δημιουργήσει ένα κλίμα συνύπαρξης και ισότητας των λαών της αυτοκρατορίας.

Οι παραδοσιακές κοινωνικές ομάδες, όπως η οικογένεια και η φυλή διέρχονταν μεγάλη κρίση. Οι κοινωνικές αυτές αλλαγές, η πληθώρα των αντιλήψεων, η συνύπαρξη του παραδοσιακού με το καινούριο, η μοναξιά των μεγαλουπόλεων είχαν δημιουργήσει ένα κόσμο σύγχυσης. Οι πολίτες αγωνιούσαν μέσα από ένα κυκεώνα προβλημάτων να βρουν την ταυτότητα τους.

Οι άγιοι της Εκκλησίας ήρθαν αντιμέτωποι με τα κοινωνικά, ηθικά και πολιτιστικά διλλήματα και αδιέξοδα της εποχής τους. Κατόρθωσαν, όμως, μέσα  από τα χριστιανικά ιδανικά και μετέχοντας της ελληνικής παιδείας να ορθώσουν το ανάστημά τους απέναντι σε όλες τις προκλήσεις και αναδειχθούν νικητές.

4. Βιογραφικά στοιχεία.

Ο Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε το 330 στη Νεοκαισάρεια του Πόντου, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, επίσης, γύρω στο 330 στην Αριανζό της Καππαδοκίας, ενώ ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος στα μέσα του αιώνα στην Αντιόχεια της Συρίας. Και οι τρεις κατάγονταν από επιφανείς οικογένειες. Οι μητέρες τους διακρίνονταν για την ευσέβειά τους.

Αναζήτησαν τη γνώση στα μεγάλα μορφωτικά κέντρα της εποχής, στην Καισαρεία, την Κωνσταντινούπολη, την Αλεξάνδρεια, την Αντιόχεια, την Αθήνα. Θαύμαζαν τους έλληνες που με την επιστήμη τους είχαν μελετήσει όλους τους τότε γνωστούς τομείς του επιστητού, γι’ αυτό και έκαναν τη γνώση των Ελλήνων κτήμα τους. Στις καλύτερες σχολές και δίπλα στους αρίστους των δασκάλων της εποχής τους σπουδάζουν τα πάντα: ρητορική, φιλοσοφία, θεολογία, αστρονομία, γεωμετρία, ιατρική .

Είναι εντυπωσιακό, ότι μετά τις σπουδές και την επάνοδο στην πατρίδα τους δεν αναζήτησαν τα υψηλά κοσμικά αξιώματα που τους εξασφάλιζε η μόρφωσή τους και η αναγνώριση από τους συνανθρώπους τους, αλλά και οι τρεις έφυγαν στην έρημο Αργότερα χειροτονήθηκαν επίσκοποι, ο Βασίλειος Καισαρείας της Καππαδοκίας, ο Γρηγόριος και ο Ιωάννης Κωνσταντινουπόλεως. Ως συγγραφείς καλλιέργησαν τα σημαντικότερα είδη του γραπτού λόγου της εποχής τους στα πλαίσια του ποιμαντικού τους έργου.

Η προσφορά τους υπήρξε πολυδιάστατη και αξιόλογη για την εποχή που έζησαν, αλλά και παρακαταθήκη για τις επερχόμενες γενιές. Προσέφεραν και προσφέρουν στην ανθρωπότητα ως μεγάλοι παιδαγωγοί με το γραπτό έργο και το βίο τους, περιγράφοντας αλλά και ενσαρκώνοντας το πρότυπο του «χριστιανού» ανθρώπου.

5. Η αναφορά του ανθρώπου στο Θεό μέσα από τη ζωή και το έργο τους.

Η σωστή τοποθέτηση του ανθρώπου απέναντι στη ζωή και τον κόσμο, προϋποθέτει την αναγνώριση του Θεού, ως  «δημιουργού» και «παντοκράτορα» του κόσμου. ‘Οταν η παιδεία έχει ως σημείο αναφοράς το Θεό, δε δίνει περιθώρια αλαζονείας  στον σύγχρονο άνθρωπο.

Στη ζωή τους έκαναν πράξη  όσα διακήρυξαν.

Σημαντική υπήρξε η φιλανθρωπική τους δράση Μάλιστα, ο Μέγας Βασίλειος έκτισε τη «Βασιλειάδα», ένα συγκρότημα –σαν ένα «χωριό»- με κοινωφελή ιδρύματα,όπως πτωχοτροφείο, ορφανοτροφείο, γηροκομείο, ξενώνες και νοσοκομείο (λεπροκομείο), στο οποίο προσέφερε ανιδιοτελώς τις ιατρικές του γνώσεις  ο ίδιος

Ονομάστηκε Μέγας για το τεράστιο κοινωνικό και φιλανθρωπικό του έργο

Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος αν και γεύτηκε πολλές απογοητεύσεις κάποτε και από φορείς της ίδιας της Εκκλησίας, δεν υποχώρησε και δε δίστασε μέχρι το τέλος της ζωή του να στηρίζει την Ορθοδοξία. Ονομάστηκε Θεολόγος, επειδή εκφώνησε τους πέντε (5) θεολογικούς του λόγους, συμβάλλοντας αποφασιστικά στη νίκη της Ορθοδοξίας κατά του Αρειανισμού.

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως,  άσκησε μεγάλη φιλανθρωπική και κοινωνική δράση καθώς στις μέρες του η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης έτρεφε καθημερινά 7.000 άτομα σε συσσίτια, ενώ συγχρόνως απομάκρυνε τους ανήθικους κληρικούς που πλούτισαν από την ιεροσύνη. Υπήρξε αδυσώπητος ελεγκτής κάθε παρανομίας, διαφθοράς και κακίας και ένας ακούραστος κοινωνικός εργάτης. Ονομάστηκε Χρυσόστομος γιατί είχε πρωτοφανή ρητορική ικανότητα και ευγλωττία στα κηρύγματά του, με την οποία συγκλόνιζε τα πλήθη της

Αντιόχειας και συγκινούσε τις ψυχές των ανθρώπων βαθύτατα. Ο κόσμος έλεγε ότι «έρεε χρυσός» από το στόμα του.

Aποτελεί ίσως την τραγικότερη μορφή όλων.

Ασκώντας κριτική στα κακώς κείμενα της εποχή του ήρθε σε σύγκρουση με την αυτοκράτειρα Ευδοξία η οποία τον εδίωξε αδυσώπητα. Καθαιρέθηκε και μετά από πολλές ταλαιπωρίες πέθανε στην εξορία.

6. Επίλογος.

Οι Τρεις Ιεράρχες μέσα από τη ζωή και το έργο τους μας διδάσκουν και μας προσφέρουν το διαχρονικό πρότυπο ανθρώπου, εκείνο του Αγίου.

Η παιδεία αφορά την ουσία της ζωής, την καταξίωση του ανθρώπου ως ανθρώπου, την πορεία προς το Θεό, τη θέωση.

«H παιδεία μετάληψις  αγιότητός  εστι», αυτή είναι η πρόταση των Πατέρων στις προκλήσεις οποιασδήποτε παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, και αποτελεί ίσως τη μόνη ελπίδα για την διατήρηση της ταυτότητας μας, αλλά και την αναμόρφωση του δυτικού κόσμου, ο οποίος κουρασμένος από τα αδιέξοδα του σύγχρονου πολιτισμού προσβλέπει με πόθο στην Ανατολή, αναζητώντας γνήσιες και αυθεντικές εμπειρίες.

Επιμέλεια άρθρου:

Φασουλάκη Χρυσούλα, Θεολόγος